کهن‌ترین کتاب‌های جهان
گرچه پیدایش خط و کتابت نخستین بار در نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد، در جنوب بین‌النهرین و توسط کاتبان و دبیران سومری محقق شد، اما گسترش و تکامل آن به آغاز هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد.
آغاز نگارش دوره‌ای از زندگی انسان است که در آن انسان برای نخستین بار اقدام به نوشتن بر روی لوحه‌های گلی نمود.نوشتار یکی از بزرگترین اختراعات تاریخ بشر است و شاید مهم‌ترین آن‌ها باشد. زیرا در اولین گام ثبت تاریخ را امکان‌پذیر ساخته‌است. با این حال مهارتی است که بیشتر انسان‌ها فرایند یادگیری آن را نادیده می‌گیرند. بین‌النهرین تمدن شرق است که در میان فرات و دجله موقعیت دارد و سرزمین که اولین تشکل‌های بشری در آن به وجود آمد سپس این تشکل‌ها به اولین دولت شهرهای تاریخی تبدیل شد تمدن بشری جهان تاریک باستان را منور ساخت. بعضی از نوشته‌های قدیمی روی الواح سنگی نوشته شدند که نمیدانیم جز کتاب های اولیه محسوب می شود یا خیر به هر حال ما در این مقاله به ذکر برخی اولین کتاب های جای مانده ازتمدن های قدیم می پردازیم .
۱- کتاب طلایی اتروسکی – حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
نویسنده: نامشخص
یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های چند صفحه‌ای در جهان که قدمت آن به ۶۶۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد، کتاب طلایی اتروسایی‌ها، نزدیک به ۷۵ سال پیش، در حفاری کانالی در رودخانه‌ی «استروما» در کشور بلغارستان کشف شده است.این کتاب از ۶ ورقه طلای ۲۴ عیار ساخته شده است و توسط حلقه‌هایی به هم متصل شده‌اند. این کتاب توسط یک اهدا کننده‌ی ناشناس به موزه‌ی تاریخ ملی بلغارستان در شهر صوفیه اهدا شد.
۲- الواح طلایی پیرگی – حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
نویسنده: تیفاری ولیناس، پادشاه کائر
الواح طلایی پیرگی در حین حفاری سال ۱۹۶۴ در شهر بندری باستانی پیرگی، ایتالیا کشف شده بود که قدمتش هم به حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. با اینکه این الواح در واقع کتاب نیستند، اما سوراخ‌های دورتا دور هر لوح نشان می‌دهد زمانی مجلد بودند. این لوح‌ها به خاطر دو زبانه بودن (دو الواح به اتروسکی باستان و لوح سوم به زبان فنیقیه نوشته شدند) بسیار جالب توجه هستند.
۳- کدکس سینائیتیکوس (انجیل سینا) – حدود ۳۳۰ – ۳۶۰ بعد از میلاد مسیح
نویسنده: کپی به واسطه کاتبان متفاوت
کدکس سینائیتیکوس که معمولا به انجیل سینا شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین کتاب‌هایی با تنها دست‌نوشته قدیمی از انجیل مسیحی محسوب می‌شود که تا به امروز بخش زیادی از آن هنوز دست نخورده باقی مانده است. این کتاب یک نسخه دست‌نویس از انجیل با متن یونان باستان هفتادگانی (سپتوآگینت) است که چهار کاتب آن را در قرن چهارم نوشته بودند.
این کتاب به عنوان یکی از بهترین کتاب‌ها با متون یونانی عهد جدید محسوب می‌شود که برای تحقیق ری متون کتاب مقدس بسیار کاربردی بوده است. با اینکه بخش‌های زیادی از عهد عتیق از این کتاب مفقود مانده، اما محققان معتقدند که این کتاب در ابتدا شامل هر دو عهد عتیق و عهد جدید بود.
۴- کتابخانه ناگ حمادی – قرن سوم – قرن چهارم بعد از میلاد مسیح
نویسنده: نامشخص (احتمالا راهب‌های پاشومین
کتابخانه ناگ حمادی، مجموعه‌ای از سیزده کد دفن‌شده در یک کوزه مهروموم‌شده است که محمد السامان آن را در سال ۱۹۴۵ در شهر مصری ناگ حمادی کشف کرده بود. نوشته‌های کشف‌شده در این کدها به احتمال زیاد درباره رساله‌های عرفانی و متعلق به کورپوس هرمیتکوم و ترجمه/ اصلاح جزئی کتاب (جمهور افلاطون) است. یکی از کدها تنها نوشته کامل شناخته‌شده از انجیل توماس را در خودش دارد.
عده‌ای معتقدند که قدمت این کدک‌ها به قرن سوم و چهارم برمی‌گردد و تصور می‌شود بعد از اینکه سنت آتاناسیوس استفاده از کتاب‌های غیرمتعارف را در ۳۶۷ بعد از میلاد مسیح غدغن کرده، این کتاب در جایی دفن و مخفی شده بود. بعد از کشف آن هم، کدها به تحقیقات مدرن مسیحیت اولیه و فلسفه روحانی (گنوسیزم) تاثیرگذار بوده است.
۵- اناجیل گاریما – حدود ۳۳۰ – ۶۵۰ بعد از میلاد مسیح
نویسنده: آبا گاریما (به روایتی از صومعه آبا گاریما)
اناجیل گاریما دو کتاب بشارتی از صومعه آبا گاریماست که به عنوان قدیمی‌ترین دست‌نوشته کامل مصور مسیحی محسوب می‌شود. محققان تا همین دهه گذشته همیشه معتقد بودند که قدمت این کتاب‌ها به قرن یازدهم میلادی برمی‌گردد، اما تاریخ‌گذاری کربنی جدید نشان می‌دهد که قدمت این کتاب‌ها بین ۳۳۰ – ۶۵۰ بعد از میلاد مسیح تخمین زده می‌شود.
به گفته راهب‌های صومعه آبا گاریما، از زمان کشف این کتاب‌ها، در صومعه نگهداری و محافظت شده بود. آن‌ها همچنین باور دارند که این کتاب‌ها را آبا گاریما، یکی از سلطنتی‌های بیزانس نوشته شده که موسس این صومعه هم بوده است. یک صحاف بریتانیایی با بودجه یک صندوق میراث اتیوپی که یک خیریه بریتانیایی برای نگهداری از آثار کشف‌شده به صومعه‌های اتیوپی کمک می‌کند، این کتاب‌ها را در چیزی حدود یک دهه گذشته بازسازی کرده بود.
۶- انجیل سنت کاتبرت – حدود قرن هفتم بعد از میلاد مسیح
نویسنده: نامشخص (احتمالا راهب‌های صومعه مانکورمث جارو)
انجیل سنت کاتبرت قدیمی‌ترین کتاب اروپایی به جامانده از حدود قرن هفتم میلادی است. این کتاب یک کپی از انجیل سنت جان است که به آن انجیل سنت کاتبرگ نامگذاری شده بود. این کتاب بعد از مرگ جان کاتبرگ در سال ۶۸۷ در تابوتش گذاشته شده بود. اما زمانی که تابوت سنت کاتبرت برای فرار از یورش وایکینگ‌ها به صومعه‌اش منتقل شد، این کتاب در سال ۱۱۰۴ در کلیسای جامع دورهام برای بار دیگر کشف شد.
۷-کتاب کلز – حدود ۸۰۰ بعد از میلاد مسیح
نویسنده: نامشخص (احتمالا راهب‌های ایونا، اسکاتلند)
کتاب کلز یا کتاب کلمبا با آن دست‌نوشته‌های مصورشده، یکی از بزرگترین گنجینه‌های ایرلند محسوب می‌شود که قدمتش به حدود ۸۰۰ سال بعد از میلاد مسیح برمی‌گردد. قبل از تاریخ‌گذاری کتاب به حدود ۸۰۰ سال بعد از میلاد مسیح، محققان باور داشتند که این کتاب احتمالا از کتاب انجیل کلمبا، یک راهب ایرلندی در قرن ششم بوده باشد. نام این کتاب از صومعه کلز آمده که برای قرن‌ها در آنجا قرار گرفته می‌شده و در حال حاضر هم به صورت دائمی در کتابخانه کالج ترینیتی در دوبلین، ایرلند به نمایش گذاشته می‌شود.
این کتاب با تزئینات عجیب و غریب و پیچیده‌اش، یکی از بهترین نمونه‌های دست‌نوشته مصور محسوب می‌شود که شامل ۴ انجیل از عهد جدید و ۳۴۰ برگه از پوست گوساله است.
۸- انجیل گوتنبرگ – حدود ۱۴۵۰ – ۱۴۵۵
نویسنده: چاپ یوهانس گوتنبرگ
با اینکه انجیل گوتنبرگ به اندازه کتاب‌هایی که از دل تاریخ سالم مانده‌اند قدیمی نیست، اما به خاطر شگفتی‌اش به عنوان تولید انبوه کتاب چاپی با استفاده از ماشین چاپ در این فهرست قرار می‌گیرد. اصلا زمانی که مردم به کتاب سنتی فکر می‌کنند، انجیل گوتنبرگ، قدیمی‌ترین نسخه‌ای است که به ذهن‌شان می‌آید. یوهانس گوتنبرگ با اختراع ماشین چاپ و به پا شدن انقلاب صنعت چاپ در حدود ۱۴۵۰ – ۱۴۵۵، انجیل را به نسخه چاپی درآورد.
اسناد قدیمی نشان می‌دهند که برنامه‌ریزی شده بود تا ۲۰۰ نسخه از انجیل روی کاغذ پارچه نخی و ۳۰ نسخه از آن روی پوست مخملی حیوان چاپ شود. البته تعداد واقعی نسخه‌های چاپ‌شده نامشخص است و امروز، تنها ۲۲ نسخه شناخته‌شده از تمام نسخه‌های به جامانده و انجیل‌های گوتنبرگ بین تمام آن‌ها کمیاب‌ترین و باارزش‌ترین نسخه چاپی دنیا محسوب می‌شود.
۹- الماس سوترا
قدیمی‌ترین کتاب چاپ شده‌ی تاریخ جهان، یک کتاب مقدس بودایی است که الماس سوترا نام دارد. ﺳﻮﺗﺮﺍ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻟﻐﻮﯼ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺭﯾﺴﻤﺎﻥ ﺍﺳﺖ. ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﻧﺎﻡﮔﺬﺍﺭﯼ، شباهت ﺧﻄﻮﻁ این کتاب ﺑﺎ ﺭﯾﺴﻤﺎﻥﻫﺎی قدیمی است. این کتاب در غاری در چین پیدا شده است که شکل‌های عجیبی نیز بر روی دیوار این غار بوده‌اند.
تصور می‌شود الماس سوترا کتابی چینی باشد. این کتاب بر روی کاغذی خاکستری چاپ شده است. الماس سوترا توسط مردی به نام «وونگ جی»، در ماه مه سال ۸۶۸ میلادی، به دستور والدینش نوشته شده است.
قدمت تخمینی: ۱۱۴۹ سال
۱۰- سیدور، کتاب دعای یهودیان
در سال ۲۰۱۳ میلادی این کتاب کشف شد. سیدور، ﮐﺘﺎﺏ ﻧﻤﺎﺯ و مناجات‌نامه قوم یهود ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺎﯾ ﺍﺯ ﺩﻋﺎﻫﺎﯼ ﺭﻭﺯﺍﻧﻪ، ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻭ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ ﺍﺯ ﺑﺮﮐﺎﺗﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻮﻡ ﯾﻬﻮﺩ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
مورخان بار‌ها این کتاب را مورد بررسی و شناخت قرار داده‌اند و سعی کرده‌اند متوجه شوند که چگونه برخی از این دعا‌ها تکامل یافته‌اند و چرا نام سیدور بر آن نهاده شده است. اما چیزی که مشخص است این است که سیدور یکی از قدیمی‌ترین و باارزش‌ترین کتاب‌های حال حاضر در دنیا است.
قدمت تخمینی: ۱۱۷۳ سال